donderdag 9 februari 2017

Uitgelezen: De dochter van Stalin. Brief aan Rosemary Sullivan.

Beste Rosemary,
 
Ik had het graag anders gehad.  Liever had ik een brief geschreven aan Svetlana Alliloejeva.  Dat kan niet meer.  Zij stierf.  Op 22 november 2011.  Doden lezen geen brieven.  Zelfs voor gebeden blijven zij doof.  Ik zou daarom kunnen stoppen met deze brief.  Waarom zou ik mij de moeite getroosten een brief te schrijven als ik met zekerheid weet dat deze nooit gelezen zal worden? Met die tijd kan ik wel wat anders.  Time is money, wordt wel eens gezegd.  We moeten dus zuinig zijn met diezelfde tijd.  Niet zomaar vergooien.  Wel nuttig gebruiken.
 
Ondanks voorgaande schrijf ik toch die brief.  Omdat ik weet dat deze tijd wel besteed is.  Ik richt mij niet tot Svetlana.  Ik richt mij tot u.  U bent de biografe.  U vertelt haar verhaal.  Het verhaal van de dochter van Stalin.  Het lijkt alsof u haar gekend hebt.  Dat is wat ik voel als ik het boek lees.  Ik weet niet of u een vriendin zou kunnen zijn van Svetlana.  Op die vraag antwoorden is bijna onmogelijk.  Svetlana was eerder het voorwerp van een studie.  Niet van een vriendschap.  Bovendien weet ik niet of het mogelijk zou geweest zijn.  Of het mogelijk zou geweest zijn vriendin te worden van Svetlana.  Zij was niet gemakkelijk in de omgang.  Had een temperament.  Een vurig temperament.  In uw verhaal lees ik dat vele vriendschappen stukliepen op haar driftbuien.  Op haar woedeuitbarstingen.  Zij kon zomaar ontvlammen.  Uit haar krammen schieten.  Om de kleinste en minste reden.  Veel had ze niet nodig.  Vriendschap met Svetlana? Niet evident.
 
U zou nu kunnen denken dat ik na het lezen van uw boek tot het besluit ben gekomen dat Svetlana een koud iemand is.  Een vrouw, waarvoor ik weinig of geen sympathie heb.  Indien u dat zou denken, kan ik enkel zeggen dat u dwaalt.  Net door het lezen van uw boek durf ik besluiten dat de realiteit eerder complex is.  Dat niet alles enkel zwart is.  Dat niet alles enkel wit is.  Grijs, dat is de juiste tint waarin dit boek moet gelezen worden.  Die grijze tint moet tot begrip leiden.  Tot begrip voor die uitzonderlijke omstandigheden, waarin het leven van Svetlana zich afspeelde.
 
Op jonge leeftijd verloor zij haar moeder.  Zij was amper zes jaar toen haar moeder zelfmoord pleegde.  Lange tijd was zij onwetend over de juiste doodsoorzaak van haar moeder.  Over de juiste beweegredenen.  Zelfs tegenover familieleden was de Sovjetcensuur onverbiddelijk.  Uit die onwetendheid groeide een groot schuldbesef.  Zij dacht dat zij de oorzaak was.  Dat zij haar moeder tot die wanhoopsdaad gebracht had.  Die gekke gedachte doet wat met een opgroeiend kind.  Met een zoekend kind.
 
Op zesjarige leeftijd blijft zij achter met een vader.  Met enkel een vader.  De geschiedenis heeft ons leren kennen wie die man is.  Intussen weten we alles van zijn misdaden.  Misdaden, die niet buiten de deur van de eigen woning blijven.  Die misdaden dringen binnen in de huiselijke sfeer.  In het leven van Svetlana.  Familieleden verdwijnen.  Worden gevangen genomen.  Worden geëxecuteerd.  Heel geleidelijk wordt Svetlana zich hiervan bewust.  Aanvankelijk wordt getracht de schuld voor deze misdaden in de schoenen te schuiven van andere medestanders van Stalin.  Lange tijd werd door de familie met een beschuldigende vinger naar Lavrenti Beria, het hoofd van de geheime diensten, gewezen.  Om zo Stalin uit de wind te zetten.  Per slot van rekening was hij toch familie.  Zulke misdaden kon hij toch niet begaan.  Een zelfbeschermende gedachte, die heel geleidelijk verbrokkelde.  Zowel bij de familie als bij de dochter.  Met die verbrokkelende gedachte verdween voor Svetlana ook Stalin als vaderfiguur.  Plots bleek zij bij leven geen vader meer te hebben.  Svetlana was een weeskind geworden.  Stalin was geen vader meer.  Hij was het idee van Stalin geworden.  Het symbool van de Sovjetmacht.  Zelfs voor de eigen familie.  Zelfs voor de eigen dochter.  Weg was alle vaderlijke warmte.
 
In uw boek schrijft u dat Svetlana een emotioneel weeskind is met een tragische kwetsbaarheid.  Ik kan het enkel beamen.  Zij is emotioneel dakloos.  Zij weet niet waar zij met haar emoties heen moet.  Die dakloosheid doet haar vluchten.  In liefdes.  In huwelijken.  Zij meent dat zij in die huwelijken bescherming kan vinden.  Soms werkt het.  Voor een tijdje.  Maar dan gaat zij opnieuw twijfelen.  Zoals zij altijd al gedaan heeft.  Net zoals zij twijfelde over haar moeder en vader, gaat zij twijfelen over haar liefdes.  Die twijfel vreet die liefde aan.  Telkens opnieuw.  Die twijfel doet de liefde stuklopen.  Telkens opnieuw.  Telkens opnieuw blijft Svetlana alleen achter.  Telkens opnieuw moet zij opnieuw beginnen.  Vanaf nul.
 
Zij is ook rusteloos.  Een rusteloosheid, gevoed door paranoia.  Dat hoeft niet te verbazen.  Zij komt uit Rusland.  Zij is de dochter van Stalin.  Van dichtbij heeft zij meegemaakt tot wat een dictatuur in staat is.  Zij weet dat alles mogelijk is.  Dat alles slechts tijdelijk is.  Die paranoia jaagt haar rond.  Over de hele wereld.  Rusland.  India.  Italië.  Zwitserland.  Verenigde Staten.  Engeland.  Frankrijk.  Opnieuw Rusland.  Opnieuw Engeland.  Opnieuw Verenigde Staten.  Nooit zal zij een plekje vinden, dat zij haar thuis kan noemen.  Ontelbare keren verhuist zij.  Nooit vindt zij rust.
 
Svetlana beseft dat zij een speelbal is geworden.  Een speelbal op het toneel van de wereldpolitiek.  Zij beseft dat zij nooit een eigen leven zal kunnen leiden.  Dat schrijft u.  Zij zal geen enkel leven kunnen leiden.  Tot haar eigen scha en schande beseft zij dat zij enkel een verwijzing is naar een naam.  Een verwijzing, die haar dwingt tot stellingname.  Als zij in het Oosten woont, wordt van haar verwacht dat zij het Westen veroordeelt.  Als zij in het Westen woont, moet zij het Oosten veroordelen.  Dat wordt van haar verwacht.  In dat spelletje weigert zij mee te spelen.  Zij is het oneens met radicaal links in hun lofzang op het communisme.  Vrijheid, zegt zij, is het allerbelangrijkste.  Die vrijheid heeft zij moeten missen in het systeem van haar vader.  Maar zij veroordeelt ook de machthebbers in het Westen in hun eenduidige visie op haar land.  Want die visie negeert het raadselachtige Rusland.  Het land van de paradoxen.  Zij weet dat tegenover de politiestaat die kleine gemeenschap van intellectuelen kan geplaatst worden.  Net die kleine gemeenschap mist zij.  Naar die kleine gemeenschap heeft zij heimwee.  Niets is eenduidig.  Alles is grijs.
 
U vertelt het verhaal van Svetlana.  Dat is niet alles.  Dat te denken zou fout zijn.  U vertelt het verhaal van een tijd.  Een tijd, waarin Svetlana leefde.  De tijd van de Koude Oorlog.  Die tijden doet u ons herbeleven.  Doet u ons herbekijken.  Door de ogen van Svetlana.  Door haar ogen kijken we naar die voorbije tijden.  Door haar ogen ook kijken wij naar haar land.  Een land waarover zij bijzonder kritisch is.  Haar zin voor kritiek wordt gevoed door haar liefde voor het land.  Door haar hoop dat het ooit goed zal komen met haar land.  Dat hoopt zij vurig.  Zal dat mogelijk zijn onder Poetin? Ik vrees van niet.  In gesprekken laat zij duidelijk verstaan dat zij vreest dat Rusland terugglijdt naar het verleden.  Dat de tijden van de zogenaamde democratie voorbij zijn.  Ze zegt zelfs dat Poetin de persoonlijkheidscultus van haar vader doet herleven.  Dat alles lezen wij aan het einde van het boek.  Een einde, dat een waar aanknopingspunt blijkt te zijn met de huidige tijden.  Svetlana blikt vooruit en blijkt wonderwel de toekomst te kunnen lezen.  
 
Beste Rosemary.  Uw boek is een dik boek.  Tegenover dikke boeken sta ik weigerachtig.  Omdat de tijd van het lezen mij de kans ontneemt andere boeken te lezen.  Ik wil niet al te lang in één boek blijven vasthangen.  Time is money, zoals ik al zei.  Toch ben ik blij dat ik mijn huiver aan de kant gezet heb.  Dat ik toch aan uw boek begonnen ben.  Niet enkel heb ik Svetlana leren kennen.  Ik heb ook haar strijd kunnen volgen.  Haar strijd om aanvaarding.  Niet als symbool.  Wel als persoon.  Ik heb een tijd herbeleefd.  Een koude tijd.  Een gevaarlijke tijd.  Een persoonlijk verhaal werd een les in geschiedenis.  Van een volk.  Van een periode.  Van één persoon.  Van een dochter.  Van gemaakte keuzes.  Van achtergelaten kinderen.  Ik heb genoten.  Dit dikke boek was een ontdekking.  Nooit nog zal ik mij laten afschrikken.
 
Van harte bedankt.
 
Met vriendelijke groeten.
 
 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten