Beste Rosemary,
Ik had het graag anders gehad.
Liever had ik een brief geschreven aan Svetlana Alliloejeva. Dat kan niet meer. Zij stierf.
Op 22 november 2011. Doden lezen
geen brieven. Zelfs voor gebeden blijven
zij doof. Ik zou daarom kunnen stoppen
met deze brief. Waarom zou ik mij de
moeite getroosten een brief te schrijven als ik met zekerheid weet dat deze
nooit gelezen zal worden? Met die tijd kan ik wel wat anders. Time is money, wordt wel eens gezegd. We moeten dus zuinig zijn met diezelfde
tijd. Niet zomaar vergooien. Wel nuttig gebruiken.
Ondanks voorgaande schrijf ik toch die brief. Omdat ik weet dat deze tijd wel besteed
is. Ik richt mij niet tot Svetlana. Ik richt mij tot u. U bent de biografe. U vertelt haar verhaal. Het verhaal van de dochter van Stalin. Het lijkt alsof u haar gekend hebt. Dat is wat ik voel als ik het boek lees. Ik weet niet of u een vriendin zou kunnen zijn
van Svetlana. Op die vraag antwoorden is
bijna onmogelijk. Svetlana was eerder
het voorwerp van een studie. Niet van
een vriendschap. Bovendien weet ik niet
of het mogelijk zou geweest zijn. Of het
mogelijk zou geweest zijn vriendin te worden van Svetlana. Zij was niet gemakkelijk in de omgang. Had een temperament. Een vurig temperament. In uw verhaal lees ik dat vele vriendschappen
stukliepen op haar driftbuien. Op haar
woedeuitbarstingen. Zij kon zomaar
ontvlammen. Uit haar krammen schieten. Om de kleinste en minste reden. Veel had ze niet nodig. Vriendschap met Svetlana? Niet evident.
U zou nu kunnen denken dat ik na het lezen van uw boek tot het besluit
ben gekomen dat Svetlana een koud iemand is.
Een vrouw, waarvoor ik weinig of geen sympathie heb. Indien u dat zou denken, kan ik enkel zeggen
dat u dwaalt. Net door het lezen van uw
boek durf ik besluiten dat de realiteit eerder complex is. Dat niet alles enkel zwart is. Dat niet alles enkel wit is. Grijs, dat is de juiste tint waarin dit boek
moet gelezen worden. Die grijze tint
moet tot begrip leiden. Tot begrip voor
die uitzonderlijke omstandigheden, waarin het leven van Svetlana zich
afspeelde.
Op jonge leeftijd verloor zij haar moeder. Zij was amper zes jaar toen haar moeder
zelfmoord pleegde. Lange tijd was zij
onwetend over de juiste doodsoorzaak van haar moeder. Over de juiste beweegredenen. Zelfs tegenover familieleden was de
Sovjetcensuur onverbiddelijk. Uit die
onwetendheid groeide een groot schuldbesef.
Zij dacht dat zij de oorzaak was.
Dat zij haar moeder tot die wanhoopsdaad gebracht had. Die gekke gedachte doet wat met een
opgroeiend kind. Met een zoekend kind.
Op zesjarige leeftijd blijft zij achter met een vader. Met enkel een vader. De geschiedenis heeft ons leren kennen wie
die man is. Intussen weten we alles van
zijn misdaden. Misdaden, die niet buiten
de deur van de eigen woning blijven. Die
misdaden dringen binnen in de huiselijke sfeer.
In het leven van Svetlana.
Familieleden verdwijnen. Worden
gevangen genomen. Worden geëxecuteerd. Heel geleidelijk wordt Svetlana zich hiervan
bewust. Aanvankelijk wordt getracht de
schuld voor deze misdaden in de schoenen te schuiven van andere medestanders
van Stalin. Lange tijd werd door de
familie met een beschuldigende vinger naar Lavrenti Beria, het hoofd van de
geheime diensten, gewezen. Om zo Stalin
uit de wind te zetten. Per slot van
rekening was hij toch familie. Zulke
misdaden kon hij toch niet begaan. Een
zelfbeschermende gedachte, die heel geleidelijk verbrokkelde. Zowel bij de familie als bij de dochter. Met die verbrokkelende gedachte verdween voor
Svetlana ook Stalin als vaderfiguur.
Plots bleek zij bij leven geen vader meer te hebben. Svetlana was een weeskind geworden. Stalin was geen vader meer. Hij was het idee van Stalin geworden. Het symbool van de Sovjetmacht. Zelfs voor de eigen familie. Zelfs voor de eigen dochter. Weg was alle vaderlijke warmte.
In uw boek schrijft u dat Svetlana een emotioneel weeskind is met een
tragische kwetsbaarheid. Ik kan het
enkel beamen. Zij is emotioneel dakloos. Zij weet niet waar zij met haar emoties heen
moet. Die dakloosheid doet haar
vluchten. In liefdes. In huwelijken. Zij meent dat zij in die huwelijken
bescherming kan vinden. Soms werkt
het. Voor een tijdje. Maar dan gaat zij opnieuw twijfelen. Zoals zij altijd al gedaan heeft. Net zoals zij twijfelde over haar moeder en
vader, gaat zij twijfelen over haar liefdes.
Die twijfel vreet die liefde aan.
Telkens opnieuw. Die twijfel doet
de liefde stuklopen. Telkens opnieuw. Telkens opnieuw blijft Svetlana alleen
achter. Telkens opnieuw moet zij opnieuw
beginnen. Vanaf nul.
Zij is ook rusteloos. Een
rusteloosheid, gevoed door paranoia. Dat
hoeft niet te verbazen. Zij komt uit
Rusland. Zij is de dochter van
Stalin. Van dichtbij heeft zij
meegemaakt tot wat een dictatuur in staat is.
Zij weet dat alles mogelijk is.
Dat alles slechts tijdelijk is.
Die paranoia jaagt haar rond.
Over de hele wereld. Rusland. India. Italië. Zwitserland. Verenigde Staten. Engeland. Frankrijk. Opnieuw Rusland. Opnieuw Engeland. Opnieuw Verenigde Staten. Nooit zal
zij een plekje vinden, dat zij haar thuis kan noemen. Ontelbare keren verhuist zij. Nooit vindt zij rust.
Svetlana beseft dat zij een speelbal is geworden. Een speelbal op het toneel van de
wereldpolitiek. Zij beseft dat zij nooit
een eigen leven zal kunnen leiden. Dat
schrijft u. Zij zal geen enkel leven
kunnen leiden. Tot haar eigen scha en
schande beseft zij dat zij enkel een verwijzing is naar een naam. Een verwijzing, die haar dwingt tot
stellingname. Als zij in het Oosten
woont, wordt van haar verwacht dat zij het Westen veroordeelt. Als zij in het Westen woont, moet zij het
Oosten veroordelen. Dat wordt van haar
verwacht. In dat spelletje weigert zij
mee te spelen. Zij is het oneens met
radicaal links in hun lofzang op het communisme. Vrijheid, zegt zij, is het
allerbelangrijkste. Die vrijheid heeft
zij moeten missen in het systeem van haar vader. Maar zij veroordeelt ook de machthebbers in
het Westen in hun eenduidige visie op haar land. Want die visie negeert het raadselachtige
Rusland. Het land van de paradoxen. Zij weet dat tegenover de politiestaat die
kleine gemeenschap van intellectuelen kan geplaatst worden. Net die kleine gemeenschap mist zij. Naar die kleine gemeenschap heeft zij
heimwee. Niets is eenduidig. Alles is grijs.
U vertelt het verhaal van Svetlana.
Dat is niet alles. Dat te denken
zou fout zijn. U vertelt het verhaal van
een tijd. Een tijd, waarin Svetlana
leefde. De tijd van de Koude
Oorlog. Die tijden doet u ons
herbeleven. Doet u ons herbekijken. Door de ogen van Svetlana. Door haar ogen kijken we naar die voorbije
tijden. Door haar ogen ook kijken wij
naar haar land. Een land waarover zij
bijzonder kritisch is. Haar zin voor
kritiek wordt gevoed door haar liefde voor het land. Door haar hoop dat het ooit goed zal komen
met haar land. Dat hoopt zij vurig. Zal dat mogelijk zijn onder Poetin? Ik vrees
van niet. In gesprekken laat zij duidelijk
verstaan dat zij vreest dat Rusland terugglijdt naar het verleden. Dat de tijden van de zogenaamde democratie
voorbij zijn. Ze zegt zelfs dat Poetin
de persoonlijkheidscultus van haar vader doet herleven. Dat alles lezen wij aan het einde van het
boek. Een einde, dat een waar
aanknopingspunt blijkt te zijn met de huidige tijden. Svetlana blikt vooruit en blijkt wonderwel de
toekomst te kunnen lezen.
Beste Rosemary. Uw boek is een
dik boek. Tegenover dikke boeken sta ik
weigerachtig. Omdat de tijd van het
lezen mij de kans ontneemt andere boeken te lezen. Ik wil niet al te lang in één boek blijven
vasthangen. Time is money, zoals ik al
zei. Toch ben ik blij dat ik mijn huiver
aan de kant gezet heb. Dat ik toch aan
uw boek begonnen ben. Niet enkel heb ik
Svetlana leren kennen. Ik heb ook haar
strijd kunnen volgen. Haar strijd om
aanvaarding. Niet als symbool. Wel als persoon. Ik heb een tijd herbeleefd. Een koude tijd. Een gevaarlijke tijd. Een persoonlijk verhaal werd een les in
geschiedenis. Van een volk. Van een periode. Van één persoon. Van een dochter. Van gemaakte keuzes. Van achtergelaten kinderen. Ik heb genoten. Dit dikke boek was een ontdekking. Nooit nog zal ik mij laten afschrikken.
Van harte bedankt.
Met vriendelijke groeten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten