Beste Walter,
Een tijdje terug ging ik naar Marx. De theatermonoloog. Gebracht door Johan Heldenbergh. In die monoloog vertelt Johan hoe Karl Marx terugkeert naar de wereld. Naar de huidige wereld. Marx meent dat het hoognodig is. Hij zag wat er gebeurde met zijn ideeën. Met zijn theorie. Hij zag hoe het door verkeerde mannen en vrouwen op een verkeerde manier werd geïnterpreteerd. Hij zag hoe zijn theorie tot een monster verwerd. Dat wou hij in die theatermonoloog rechtzetten. Eindelijk wou hij de puntjes op de i zetten. Ik was behoorlijk onder de indruk. Niet enkel door het spel van Johan. Ook door de tekst. De inhoud.
Na de voorstelling wou ik onmiddellijk Das Kapital lezen. Eén van de volgende dagen ging ik naar een boekenwinkel. Ik wou en zou dat boek kopen. Maar soms draaien dingen heel anders uit. In de winkel bladerde ik even door het boek. Het schrok mij af. Ik vermoedde een te grote uitdaging. Ik achtte mij niet in staat mij het boek eigen te maken. Ik woog te licht. Mijn bagage was te beperkt. Dat dacht ik. Ik legde het boek terug. Das Kapital zou even moeten wachten. Ik moest nog wijsheid vergaren.
Een tijdje later botste ik op uw boek. Dat leek mij interessant. In dat boek maakt u een actuele inschatting van het denken van Marx. Misschien zou dit wel als een inleiding kunnen dienen. Als een voorbereiding op een latere lezing van zijn magnum opus. Ik ging aan het werk.
Uw boek was geen walk in the park. Ik moest bij de les blijven. Dit boek kon niet gelezen worden tussen de spreekwoordelijke soep en de even zo spreekwoordelijke patatten. Dit boek vroeg rust. Vroeg stilte. Jawel, bijna vroeg dit boek om studie. Ik werd lezer/student. Die hoedanigheid vraagt om een andere manier van lezen. Vaak moet ik teruggrijpen naar datgene wat ik reeds gelezen had. Vaak moet ik dingen twee keer lezen. Soms zelf drie keer. Want er kan maar voortgegaan worden in het boek, als het begrijpen een feit is.
In uw boek leerde ik vooreerst Karl Marx kennen. Om iemands theorie te kunnen begrijpen, is begrip van de auteur noodzakelijk. Een kennismaking met de auteur kan dan best nuttig zijn. Ik volgde Karl Marx doorheen zijn studies. Ik zag hoe hij zich verhield tot zijn ouders. Ik las hoe zijn denken evolueerde. Ik leerde zijn vrienden en vriendinnen kennen. Vriendschappen, die vaak een inspiratiebron waren. Ik volgde Karl Marx op zijn reis. Op zijn ‘vlucht’. Ik las hoe censuur zijn bestemming bepaalde. Ik reisde mee naar Parijs. Naar Brussel. Terug naar Parijs. Terug naar Keulen. Om dan uiteindelijk in Londen te arriveren waar hij dan eindelijk Das Kapital zou schrijven. Het boek, dat hij al zo lang in gedachten had. Het boek, dat al zo lang groeide en evolueerde in zijn hoofd.
Uiteraard beperkt u zich niet tot de levensloop van Karl Marx. U hebt het uitgebreid over Das Kapital. Over de ontstaansgeschiedenis. Over het schrijven. Over de ontvangst van het boek door de literaire en de politieke wereld. Over de impact van het boek. Over het nalatenschap van het boek.
Drie dingen uit uw analyse blijven mij bij. Vooreerst zegt u dat wij Marx niet dienen te lezen om kant-en-klare antwoorden te vinden op actuele maatschappelijke kwesties. Wel kan het gelezen worden om de gedrevenheid te ervaren om blijvend naar inzicht en bevrijding te zoeken. Door het lezen kan de lezer(es) de zieke logica van de maatschappelijke warboel begrijpen.
Tegelijk lees ik in uw analyse een waarschuwing. U schrijft dat Marx bij vele lezers bevrijdende en soms zelf tomeloze krachten opwekt. Daar voegt u als een waarschuwing aan toe dat je even vaak zag hoe de geest van de lezer zich sloot zodra diezelfde lezers volgelingen werden. Het boek werd op manier zowel een bevrijding als een gevangenis.
U waarschuwt niet alleen. U stelt ook gerust. U schrijft dat het interpreteren van Marx bijna onbegonnen werk is. U vergelijkt het oeuvre van Marx met een gereedschapskist waarmee ja van alles kan doen. U noemt het werk van Marx systematisch, dat zich verzet tegen systeeminsluiting. Bij Marx geldt het voortschrijdend inzicht. Het stopt nooit. Het gaat steeds verder. Het boek is dus geen sluitstuk. Het is enkel een aanzet.
In uw boek hoor ik ook echo’s van de huidige tijden. Zo ervaar ik de analyse van het Communistisch Manifest als zeer actueel. In dat Manifest wordt gesteld dat de ellende van de proletariërs het einde inluidt van de bourgeoisie. In de huidige tijden dienen we de hoofdrolspelers misschien anders te benoemen maar in die analyse hoor ik een echo van de gele hesjes. Les gillets jaunes. Eenzelfde vertaling naar de huidige tijden kan ik maken als ik lees dat revolutie niet enkel een politieke aangelegenheid is. Als ik lees dat revolutie enkel kans op slagen heeft als ze door veranderingen in de economische onderbouw wordt gedragen. Ik denk aan de vele boeken, die ik las en waarin geijverd wordt voor een nieuw economisch systeem. Maar bovenal knik ik instemmend als ik lees dat kapitalisme niks meer is dan de accumulatie van geld. Welke waren iemand produceert, koopt of verkoopt doet er niet toe. Waren dienen niet meer om concrete behoeften te bevredigen maar dienen nog slechts één doel: winst maken, meer geld verwerven. Aan deze vaststelling durf ik het pleidooi van Naomi Klein te koppelen, dat zij neerschreef in No Logo. In die woorden lees ik haar visie en kritiek op de supermerken.
Of ik Das Kapital zal lezen? Ik weet het niet. Zelfs na uw boek twijfel ik nog. Maar misschien zal ik het toch doen. Dat denk ik twijfelend als ik lees wat u als het belangrijkste element benoemt van Das Kapital. Bij het lezen van Das Kapital voelt diezelfde lezer iets. Die lezer wilt iets. U zegt dat die lezer het tenhemelschreiende vervloekte onrecht moet proeven. Die woorden lees ik als een opdracht aan mij. Als een aansporing. Heel misschien zal ik mij terugtrekken in mijn bureau. Om mij Das Kapital eigen te maken. Om Das Kapital te begrijpen.
Beste Walter. Ik wil u danken. Door u begrijp ik Marx. Ik leerde zijn werk kennen. Zijn analyses en besluiten. Ik leerde de kritiek op zijn werk kennen. Ik leerde de misinterpretaties kennen door veel van zijn aanhangers. Ik leerde dat Marx niet enkel om zich heen keek maar dat hij ook vooruit blikte. Die ontleding van zijn toekomstbeeld maakte u ook. Jawel, uw boek bevatte vele dingen. Vele dingen, die uw boek tot een interessant werk maakten voor een Marx-leek als ik. Daarvoor wil ik u danken.
Met vriendelijke groeten.
